Η Μονή Κουτλουμουσίου είναι Ελληνική κοινοβιακή Μονή του Αγίου Όρους, 6η κατά ιεραρχική τάξη. Φέρεται επίσης και με το όνομα Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στην οποία είναι αφιερωμένο το καθολικό της, το οποίο είναι θεμελιωμένο πάνω σε κορμούς δέντρων εξαιτίας της αστάθειας του εδάφους και είναι μολυβδοσκέπαστο.
Είναι η πρώτη μονή που συναντούν οι προσκυνητές που επιθυμούν να μεταβούν στις άλλες μονές ακολουθώντας τα μονοπάτια. Η ίδρυση της μονής τοποθετείται χρονικά πριν το 1169. Τον 14ο αι. καταστράφηκε από τους Καταλανούς επιδρομείς, αλλά αμέσως μετά πέρασε μια περίοδο ακμής, τουλάχιστον μέχρι την κατάκτηση του Αγίου Όρους από τους Οθωμανούς. Τμήματα της μονής καταστράφηκαν από πυρκαγιές τον 15ο, 18ο, 19ο αι.
Το καθολικό, κτίσμα του 1540 και εικονογραφημένο την ίδια εποχή, είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Το τέμπλο του καθολικού είναι έργο του 19ου αι. και συγκαταλέγεται στα καλύτερα έργα ξυλογλυπτικής στον Άθω. Στη μονή υπάρχουν αρκετά παρεκκλήσια. Το πιο εντυπωσιακό είναι της Παρθένου μέσα στο καθολικό, στα αριστερά του εξωνάρθηκα, χτίσμα του 1733 που φιλοξενεί τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με το Χριστό. Επίσης παρεκκλήσια είναι αφιερωμένα στην Αγία Ναταλία, τους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό, στους Άγιους Πάντες, στον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή, στους Αρχάγγέλους και στον Άγιο Σπυρίδωνα.
Το κτίριο της Τράπεζας βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το καθολικό, όμως λόγω των έργων συντήρησης και τοιχογράφησης που εκτελούνται, δεν χρησιμοποιείται. Η φιάλη που βρισκόταν μεταξύ του καθολικού και της Τράπεζας μεταφέρθηκε πρόσφατα βορειότερα λόγω καθίζησης. Στη βιβλιοθήκη της μονής φυλάσσονται 662 χειρόγραφοι κώδικες και 3500 έντυπα βιβλία. Επίσης στο καθολικό φυλάσσονται τα λείψανα πολλών αγίων.
Κοντά στη μονή βρίσκονται τα εξαρτήματα, η σκήτη Τιμίου Προδρόμου και αρκετά κελιά. Το πιο γνωστό κελί της μονής Κουτλουμουσίου είναι το Κελί Τιμίου Προδρόμου στις Καρυές, στο οποίο μόνασε ο αγιογράφος του 18ου αιώνα Διονύσιος από τον Φουρνά της Ευρυτανίας. Εκεί έγραψε το σπουδαίο βιβλίο Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης, χάρη στο οποίο γνωρίζουμε πολλά για την εικονογραφία στο Άγιο Όρος. Επίσης το 1711 φιλοτέχνησε τις τοιχογραφίες του ναού του κελιού.
