Η Αρναία είναι κωμόπολη και ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου Δήμου της Χαλκιδικής έως το 2010. Από το 2010 έως σήμερα ανήκει στο δήμο Αριστοτέλη με έδρα την Ιερισσό. Είναι ένα από τα γραφικότερα χωριά της Βόρειας Χαλκιδικής και έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αδραμερίου. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 600 μέτρων, στους πρόποδες του πυκνόφυτου ορεινού όγκου του Χολομώντα, έχοντας μπροστά της προς τα Βορειοανατολικά μια κοιλάδα με καταπράσινα λειβάδια και απέναντι τα δάση του βουνού Δρεβενίκος. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά το 19ο αιώνα, οπότε και απέκτησε τη μορφή που έχει σήμερα.
Η Αρναία αναφέρεται στο Θουκυδίδη με την ονομασία Άρνη και από εκεί πέρασε ο Βρασίδας, στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Για λόγους που δε γνωρίζουμε, η αρχαία εκείνη πόλη καταστράφηκε. Στους επόμενους αιώνες στη θέση εκείνη δημιουργήθηκαν οικισμοί. Στα κατάστιχα του οθωμανικού κράτους μέχρι και το 1478 καταχωρείται ως καλλιεργήσιμη γη (mezraa) του Παλαιοχωρίου . Δεν είχε κατοίκους . Η φορολογική πρόσοδός της ανήκε στις προσόδους του Παλαιοχωρίου. Μεταξύ του 1478 με 1519 εξελίχθηκε σε χωριό χριστιανικό. Από τα μέσα του 18ου αιώνα αρχίζει να αναφέρεται σε πηγές και ανήκε στα Μαντεμοχώρια. Οι κάτοικοί της έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821 και το χωριό πυρπολήθηκε, ανάμεσα σε άλλα 41, από τον Μπαϊράμ Πασά, έπειτα από τη συντριβή της εξέγερσης στη Χαλκιδική. Σπουδαίοι αγωνιστές της επανάστασης του 1821 ήταν ο Ελευθέριος Ιωάννου, ο Δημήτριος Νικολάου και ο Μαργαρίτης Δημητρίου. Επίσης ο προεστός Κωνσταντίνος Ευθυμιάδης που δαπάνησε την περιουσία του στον αγώνα. Οι κάτοικοι επίσης έδωσαν το παρόν στο Μακεδονικό Αγώνα, οργανώνοντας τοπική Επιτροπή Άμυνας. Η απελευθέρωση έγινε στις 2 Νοεμβρίου 1912.
Μέχρι το 1928 ονομαζόταν Λιαριγκόβη. Το σημερινό της όνομα, Αρναία, έλαβε η Λιαρίγκοβα το 1928. Η Επιτροπή Μετονομασίας λαμβάνοντας υπόψη της και τις δύο εκδοχές, ότι δηλαδή πιθανόν ήταν χτισμένες εκεί κοντά οι δύο αρχαίες πόλεις, των Αρνών και της Αυγαίας, μετονόμασαν την κωμόπολη σε Αρναία ενώνοντας τη συλλαβή Αρν- από την αρχαία πόλη Αρναί με την κατάληξη –αια από την πόλη Αυγαία.
Η Αρναία διατηρεί ακόμη και σήμερα δείγματα μιας παλιάς τοπικής κοινωνίας όσον αφορά στον πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό της χαρακτήρα. Ο οικισμός δεν αναπτύχθηκε πάνω σε κάποιον οργανωμένο προϋπάρχοντα ιστό. Είναι παλιός, χωρίς πολεοδομικό σχέδιο και πυκνοδομημένος. Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι που επέστρεψαν στην πόλη μετά την καταστροφή της από τους Τούρκους άρχισαν να ξαναχτίζουν τον οικισμό γύρω από τις πλατείες. Τα σπίτια είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και χωρίς αυλές για να προφυλάσσονται με αυτόν τον τρόπο από τον αέρα και να διατηρούνται ζεστά κατά την διάρκεια του χειμώνα.
Είναι ονομαστή για τα παραδοσιακά της κτήρια. Το παλαιό σχολείο του 1871 δίπλα στον κεντρικό ναό, στην πλατεία «Χοροστάσι» είναι ένα δείγμα. Είναι ίσως το παλιότερο και πιο καλοκτισμένο διδακτήριο του 19ου αιώνα στη Χαλκιδική. Η τοιχοδομία του ακολουθεί την αγιορείτικη τεχνική. Σήμερα στεγάζει το μέχρι πρότινος Δημαρχείο (πλέον η Αρναία είναι απλώς η ιστορική έδρα του διευρυμένου δήμου Αριστοτέλη).
Αξιοθέατο επίσης αποτελεί και ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Στεφάνου (1812), με το καμπαναριό του να χρονολογείται από το 1889. Η εκκλησία χτίστηκε ως τρίκλιτη βασιλική χωρίς τρούλλο το 1812, πιθανόν στα θεμέλια ναού της πρωτοχριστιανικής και της βυζαντινής περιόδου. Κάηκε κατά την επανάσταση της Χαλκιδικής (1821) αλλά και το Σεπτέμβριο του 2005 σε πυρκαϊά, η οποία οδήγησε στη συνέχεια και σε αρχαιολογικές ανασκαφές με σημαντικά ευρήματα (όπως τα θεμέλια των παλαιότερων ναών). Τα παραδοσιακά σπίτια της Αρναίας χτίστηκαν στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα (αυτά είναι ερειπωμένα και σώζονται λίγα) και άλλα την περίοδο 1850-1945 (πέτρινα και διώροφα, με υπνοδωμάτια και κατώι).
Στο κέντρο της κωμόπολης βρίσκεται το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο. Αυτό στεγάζεται σε αρχοντικό του 18ου αιώνα, με 2 ορόφους. Στο ισόγειο του μουσείου ο επισκέπτης μπορεί να δει αντιπροσωπευτικά δείγματα της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Αρναίας, παραδοσιακά μουσικά όργανα, είδη μελισσοκομίας και αγροτικά εργαλεία. Στον επάνω όροφο υπάρχουν τα εργαλεία παρασκευής και σερβιρίσματος καφέ και σε άλλους χώρους εργαλεία ύφανσης, μαγειρικά σκεύη και άλλα είδη καθημερινής χρήσης.
