Πύργος Προσφορίου

Βυζαντινός πύργος με μεταγενέστερες οικοδομικές φασεις, με τα προσκτίσματά του (αρσανάς, διώροφο κτίριο) στην Ουρανούπολη. Αποτελούσε μέρος του μετοχιακού συγκροτήματος της μονής Βατοπεδίου στην περιοχή, γνωστό από τις πηγές ως Προσφόρι. Είναι ο μεγαλύτερος και καλύτερα σωζόμενος πύργος στη Χαλκιδική και σήμερα φιλοξενεί μικρή συλλογή αρχαιοτήτων.

Το κτίριο έχει να επιδείξει τουλάχιστον τρεις κύριες οικοδομικές-ιστορικές φάσεις. Η πρώτη, η βυζαντινή (11ος -12ος αιώνας), περιλαμβάνει το κάτω, πετρόκτιστο τμήμα, χωρίς τους δύο ορόφους. Σε επόμενη φάση, η οποία τοποθετείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και πιθανότατα μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1585, κτίστηκαν ακόμα τρεις όροφοι, από τους οποίους σώζονται σήμερα οι δύο. Η τρίτη φάση περιλαμβάνει την εσωτερική ξυλεπένδυση του κτιρίου και τη στέγη που διασώζεται μέχρι σήμερα και συμπεριλήφθηκε στα έργα ανακατασκευής τα οποία ολοκληρώθηκαν το 1862. Ο εξωτερικός λοξός τοίχος αντιστήριξης (σκάρπα) προστέθηκε μετά την ανακατασκευή.

Στην ανατολική πλευρά του πύργου είναι προσκολλημένος ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός περίβολος, ο οποίος φαίνεται να είναι προσθήκη της πρώιμης Τουρκοκρατίας με μεταγενέστερες επισκευές. Οι σύγχρονοι χώροι ενδιαίτησης και αποθήκευσης στο εσωτερικό του μπαρμπακά οριοθετήθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα. Βορειοδυτικά του πύργου βρίσκεται το κτίριο του αρσανά, που κτίστηκε το 1865 μαζί με μια αποβάθρα η οποία δεν υπάρχει σήμερα. Αποτελείται από τον ημιυπόγειο χώρο φύλαξης της βάρκας του μετοχίου, τους αποθηκευτικούς χώρους στο ημιανώγειο, και το ανώγειο με το χαγιάτι. Υπήρχαν κι άλλα κτίρια: αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια. Σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο.

Η σημερινή μορφή του πύργου προέκυψε μετά από την εκτεταμένη επισκευή και ανακατασκευή του που ακολούθησε. Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Με τον καιρό οικοδομήθηκαν κατοικίες που εντάχθηκαν σταδιακά σ’ ένα ενιαίο οικοδομικό σύνολο. Το 1928 ήρθε το ζεύγος Λοκ (Loch), η Τζόις και ο Σίντνεϊ, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων. Εγκαταστάθηκαν στον πύργο και πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια στους πρόσφυγες και αργότερα στους σεισμοπαθείς. Το συγκρότημα του πύργου ανήκει σήμερα στο Υπουργείο Πολιτισμού και στους χώρους του λειτουργεί μουσείο και οργανώνονται εκθέσεις.