Παλαιόκαστρο

Το Παλαιόκαστρο (και Παλιόκαστρο) είναι χωριό και ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Πολυγύρου στο νομό Χαλκιδικής. Η θέση του οικισμού είναι στα βόρεια του Πολυγύρου στον ορεινό όγκο του Χολομώντα. Απέχει 8 χλμ. από τον Πολύγυρο. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία (παράγονται σιτηρά) και η υλοτομία, ενώ πολλοί κάτοικοι εργάζονται και στα μεταλλεία της Γερακινής. Κεντρικός ναός είναι αυτός του Αγίου Αθανασίου. Την ημέρα των Θεοφανίων αναβιώνεται από τον Αθλητικό και τον Πολιτιστικό Σύλλογο το παραδοσιακό έθιμο των “Φωταρών”. Επίσης γιορτάζονται τα τοπικά πανηγύρια της περιοχής, ένα απ’ αυτά είναι το πανηγύρι της Αγ. Παρασκευής στο εξωκλήσι της “Βατόνιας” όπου γίνεται πανηγυρικός εσπερινός.

Η ιστορία του Παλαιοκάστρου είναι μακρόχρονη και πραγματικά χάνεται μέσα στα βάθη των αιώνων, ξεκινώντας από την εποχή του χαλκού. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της πορείας στο χρόνο είναι οι συχνές αλλαγές τοποθεσίας του χωριού μέσα σε ένα πολύ μικρό γεωγραφικό χώρο. Επιβεβαιωμένες είναι πέντε τέτοιες αλλαγές θέσης οι οποίες μαρτυρούν και τη χρονολογική συνέχιση του χωριού. Η τελευταία μετακίνηση και εγκατάσταση έγινε στην σημερινή θέση του χωριού, με τοπωνύμιο “Ίσιωμα” και αργότερα “Διασταύρωση”. Αφορμή αποτέλεσε ο σεισμός που έγινε το 1956. Τα πρώτα 13 σπίτια άρχισαν να χτίζονται από το 1962. Το μέρος επιλέχθηκε γιατί ήταν τότε σημαντικό κομβικό σημείο στο οδικό δίκτυο της κεντρικής Χαλκιδικής.

Η πρώτη ονομασία αυτού του χωριού ήταν Αγία Παρασκευή, όπως αναφέρεται σε οθωμανικό έγγραφο του 1699, (υπάρχει διπλή ονομασία, Αγία Παρασκευή & Κάγιατζικ). Το όνομα Κάγιατζικ (Καϊτζίκ), είναι παράφραση της τούρκικης λέξης Κάγιατζικ, που σημαίνει “τόπος γεμάτος πέτρες“ ή “πετρώδες έδαφος”. Προφανώς δόθηκε αυτό το όνομα εξαιτίας του κακοτράχαλου και δύσβατου ανάγλυφου που κυριαρχεί στον περιβάλλοντα τόπο. Λίγα χρόνια μετά το 1912 και την απελευθέρωση της Χαλκιδικής, επιλέχθηκε το νέο όνομα του χωριού να είναι Παλαιόκαστρο, χάρη του παλιού κάστρου που υπάρχει βορειοανατολικά.

Το κάστρο που έδωσε το όνομα στο χωριό καταλαμβάνει την κορυφή ενός λόφου με μέγιστο υψόμετρο 767μ. και έχει υπέροχη θέση θέας. Ολόκληρος ο οικισμός του παλιού χωριού, που έχει κηρυχθεί διατηρητέος, στον οποίο σώζονται πολλά πέτρινα σπίτια. Η Αγία Παρασκευή, πρώτη ενοριακή εκκλησία του παλιού χωριού. Η πέτρινη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στο παλιό χωριό χτισμένη το 1864, ενώ το καμπαναριό της χτίστηκε το 1909. Το πέτρινο δημοτικό σχολείο στο παλιό χωριό. Σώζονται χαλάσματα από δυο νερόμυλους, του Μανίκα και του Μπαρή στον ποταμό Καβρόλακκα, καθώς και της ντρίστας (νεροτριβή), κατάλοιπο από το μετόχι της μονής Φιλοθέου στη θέση Λουζίκι. Τα πετρόχτιστα εξωκλήσια της Ζωοδόχου Πηγής, της Αγία Παρασκευής, του Αγίου Χριστόφορου και του προφήτη Ηλία, χτισμένα μετά το 1830. Σώζονται οι βάσεις από τέσσερα πέτρινα γεφύρια, στον παλιό τούρκικο δρόμο για τον Πολύγυρο, στις θέσεις Παλιογέφυρο, Αγίας Παρασκευής, Μεσιό Γεφύρι και Καβρόλακας. Το δάσος του Παλαιοκάστρου, που καταλαμβάνει το νότιο-δυτικό μέρος του όρους Χολομώντα, στο οποίο κυριαρχούν οι βελανιδιές, και διασχίζεται από τα ποτάμια της Βατόνιας και του Καβρόλακκα. Υπάρχουν αρκετές σπηλιές περιμετρικά του χωριού με κυριότερες την Τριακότρυπα ή Δρακότρυπα στα ανατολικά και της Γούρνας στα δυτικά.