Εκτός από τα μοναστικά συγκροτήματα του Αγίου Όρους, υπάρχει και η πολίχνη των Καρυών, που είναι και η πρωτεύουσα της μοναστικής πολιτείας. Όλα τα κτίσματα που υπάρχουν στις Καρυές ανήκουν στις είκοσι μονές. Ανάμεσα στα πολυάριθμα αυτά κελλιά, πολλά από τα οποία είναι τοιχογραφημένα, περιλαμβάνονται και τα Αντιπροσωπεία -κονάκια- των δεκαεννέα από τις είκοσι μονές.
Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο περίφημος ναός του Πρωτάτου, που ονομάστηκε έτσι διότι αποτελεί την έδρα του Πρωτεπιστάτη (Πρώτου). O ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι ο αρχαιότερος όλων των καθολικών του Αγίου Όρους. Στην αρχική του μορφή, η οποία ανάγεται στον 10ο αιώνα, ήταν τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο φωταγωγό. Η σημερινή του μορφή είναι αποτέλεσμα διαδοχικών επεμβάσεων και ανακαινίσεων, με σπουδαιότερη αυτήν του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη (πριν τα μέσα του 10ου αιώνα). Τυπολογικά ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος, διαμορφώνοντας με αυτόν τον τρόπο τους “χορούς”.
Στο ναό του Πρωτάτου διασώζεται ένα εξαιρετικό σύνολο τοιχογραφιών αντιπροσωπευτικό της άνθησης της μνημειακής ζωγραφικής που παρατηρείται στο Όρος στο τέλος του 13ου και στις αρχές του 14ου. Στις επιφάνειες των τοίχων του ναού η διακόσμηση διατάσσεται σε τέσσερις επάλληλες ζώνες. Στην ανώτερη και κατώτερη ζώνη παριστάνονται ολόσωμες μορφές προπατόρων, προφητών και στρατιωτικών αγίων. Στις δύο ενδιάμεσες και πλατύτερες ζώνες απεικονίζονται, χωρίς διαχωριστικές ταινίες αναμεσά τους, ευαγγελικές σκηνές και σκηνές από το βίο της Θεοτόκου. Μεταξύ αυτών των σκηνών παρεμβάλλονται οι Ευαγγελιστές. Τοιχογραφημένες εικόνες της Ένθρονης Θεοτόκου και του Ένθρονου Χριστού κοσμούν τα δύο μεγάλα προσκυνητάρια μπροστά από το ιερό. Στο ιερό βήμα παριστάνονται κυρίως αγιορείτες άγιοι. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του Πρωτάτου, ο οποίος εκτελέσθηκε πιθανότατα κατά την πρώτη πατριαρχία του Αθανασίου Α’ (1289-93, 1305-10), αποδίδεται σύμφωνα με την Ερμηνεία της ζωγραφικής Τέχνης του Διονυσίου εκ Φουρνά του 18ου αι. στον μυθικό ζωγράφο Μανουήλ Πανσέληνο από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος είναι άγνωστος από άλλες πηγές. Η συγγένεια των τοιχογραφιών του Πρωτάτου με τις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου του Αγίου Ευθυμίου στη βασιλική του Αγίου Δημητρίου, οι οποίες χρονολογούνται στα 1303, ενισχύουν την απόδοση τους σε καλλιτεχνικό εργαστήριο της Θεσσαλονίκης.
