Η ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ

Ο Πολύγυρος είναι πόλη της Κεντρικής Μακεδονίας, πρωτεύουσα του νομού Χαλκιδικής και του ομώνυμου δήμου. Βρίσκεται 70 χλμ. ΝΑ της Θεσσαλονίκης και είναι χτισμένος στους πρόποδες του όρους Χολομώντα και έχει υψόμετρο 560 μέτρα. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, του 2011, το πολεοδομικό συγκρότημα του Πολυγύρου έχει 6.121 κατοίκους, ενώ ο καποδιστριακός δήμος 10.721.

Στο βόρειο μέρος του υπάρχει μια καταπράσινη πλαγιά που ανεβαίνει μέχρι την κορυφή «Τσουκαλάς» (890μ) από όπου αντικρίζει κανείς ένα πανοραμικό και μαγευτικό θέαμα: Τις τρεις χερσονήσους της Σιθωνίας, της Κασσάνδρας και του Αγίου Όρους με το μεγαλόπρεπο όρος Άθως και με τα γραφικότατα νησιά του Διάπορου, της Αμμουλιανής και της Κελύφου. Στα νότια του Πολυγύρου χαμηλοί λόφοι, χαράδρες και ρέματα οδηγούν σε εύφορες πλαγιές, στις οποίες απλώνεται ο ελαιώνας του Πολυγύρου.

Σχετικά με την προέλευση του ονόματος Πολύγυρος υπάρχουν διάφορες εικασίες. Πιθανόν ο συνδυασμός των λέξεων πολύ και ιερός να έδωσε τη σημερινή ονομασία, εξαιτίας ενός ιερού που υπήρχε στην ευρύτερη περιοχή. Μια άλλη παρόμοια εκδοχή αντικαθιστά το ιερός με τη λέξη γερός, λόγω του υγιεινού κλίματος της περιοχής ή τη λέξη γέρος, λόγω του μεγάλου ποσοστού γερόντων στην περιοχή. Έχει, επίσης, προταθεί και η ετυμολόγηση από το όνομα ενός μεγαλογαιοκτήμονα της περιοχής, του Πολύαρου. Μια πέμπτη θεωρία αποδίδει την ονομασία στις κλιτύες (πλαγιές) των αλλεπάλληλων λόφων, πάνω στους οποίους είναι χτισμένος ο Πολύγυρος.

Στην περιοχή του Πολυγύρου, ή κατ’ άλλους στο χώρο του σημερινού οικισμού, εντοπίζεται η αρχαία Απολλωνία, η οποία ήταν μια από τις 32 πόλεις του, ιδρυμένου το 432 π.Χ., Κοινού των Χαλκιδέων. Το Κοινό των Χαλκιδέων, με πρωτεύουσα πόλη την Όλυνθο, υποτάχθηκε το 379 π.Χ. στους Σπαρτιάτες, δεκαετίες αργότερα, το 348 π.Χ., ο Φίλιππος ο Μακεδών υπέταξε την περιοχή της Χαλκιδικής στο Μακεδονικό βασίλειο. Το 168 π.Χ. η Χαλκιδική ακολούθησε τη μοίρα ολόκληρου του ελλαδικού χώρου και υποτάχθηκε στους Ρωμαίους. Το 43 π.Χ. ιδρύθηκε στη Χαλκιδική η ρωμαϊκή αποικία της Κασσάνδρειας, που η επικράτειά της (territorium) εκτεινόταν βορειοανατολικά ως τους νότιους πρόποδες του Υψίζωνου (Χολομώντα) και συνόρευε με την επικράτεια της αρχαίας Απολλωνίας (υπολογίζεται ότι τα όριά τους θα βρίσκονταν περίπου έξι (6) χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Πολύγυρου).

Η πρώτη γραπτή μνεία στον Πολύγυρο εντοπίζεται σε ένα χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ’ Βοτανειάτη απευθυνόμενο στη μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους, το 1080 μ.Χ.. Το 1430 ο Πολύγυρος κατακτάται από τους Οθωμανούς Τούρκους και υπάγεται στην περιφέρεια (σαντζάκ) της Θεσσαλονίκης, στο ναχιγιέ του Παζαργκιάχ και φορολογικά ανήκει στο χάσι του Λόγγου. Οι κάτοικοι του Πολυγύρου συμμετέχουν στη μεγάλη επαναστατική κίνηση του 1821 και στις 17 Μαΐου του ίδιου χρόνου εκδιώκουν, προσωρινά, την τοπική τουρκική φρουρά. Σ’ αυτές τις επιχειρήσεις διακρίθηκε ο Πολυγυρινός Μαυρουδής Παπαγεωργάκης και ο Ιωάννης Σταστάρης από τα χασικοχώρια, οι οποίοι συνέχισαν το αγώνα στη Νότια Ελλάδα, καθώς και ο οπλαρχηγός Ιωάννης Ν. Στυλούδης. Σημαντικές προσωπικότητες της επανάστασης από τον Πολύγυρο ήταν ο Γεώργιος Χρυσηίδης, οι υπαξιωματικοί Χρήστος Μαυρουδής και Γεώργιος Παντούδης και ο ιατροχειρούργος Χρήστος Νικολαΐδης. Ανάλογη δραστηριότητα επέδειξαν οι Πολυγυρινοί και κατά την επανάσταση του 1854 υπό τον Τσάμη Καρατάσο. Τελικά, έπειτα από 482 χρόνια οθωμανικής κατοχής, ο Πολύγυρος απελευθερώνεται στις 2 Νοεμβρίου του 1912 από τον ελληνικό στρατό και άμεσα ενσωματώνεται στο ελληνικό κράτος.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου περιλαμβάνει εκθέματα προερχόμενα από ολόκληρη τη χερσόνησο της Χαλκιδικής, που καλύπτουν τόσο τα προϊστορικά χρόνια, όσο και τη γεωμετρική, την αρχαϊκή, την κλασική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο. Εκεί εκτίθενται και τα ευρήματα από τις ανασκαφές στο χώρο της αρχαίας Ολύνθου. Στην πόλη υπάρχει επίσης Λαογραφικό Μουσείο, που στεγάζεται στην οικία Καραγκάνη και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων παραδοσιακές φορεσιές, αγροτικά εργαλεία και την αναπαράσταση του αστικού σπιτιού των αρχών του εικοστού αιώνα (στον πρώτο όροφο του μουσείου).

Μεγάλο Πολιτιστικό γεγονός για τον Πολύγυρο είναι το Καρναβάλι του Πολυγύρου ενώ τους θερινούς μήνες το Αμφιθέατρο Πολυγύρου φιλοξενεί μεγάλες, μουσικές και θεατρικές παραστάσεις στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Πολυγύρου. Στην οικία Τραγανού λειτουργεί η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυγύρου, όπου πραγματοποιούνται όλο το χρόνο δημιουργικές δράσεις για μικρούς και μεγάλους.